Dlaczego masa ciała ma wpływ na płodność? I jak bardzo?

Tekst został opracowany przez dr n. med. Małgorzata Zięba

Wielu osobom wydaje się, że masa ciała nie ma znaczenia dla płodności. I faktycznie – dzieci mają zarówno ludzie szczupli, jak i ci z nadwagą. Nie oznacza to jednak, że nieprawidłowa waga nie wpływa na zdolność do poczęcia. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebna jest równowaga. Każde jej zachwianie, również niewłaściwa masa ciała, może powodować wystąpienie zaburzeń – także w sferze płodności.

Prawidłową masę ciała najłatwiej sprawdzić za pomocą wskaźnika BMI. Wyznacza on zakres wagi, jaka jest prawidłowa dla naszego organizmu. Określa również zakres, w którym mówimy o niedowadze, nadwadze i otyłości.

Trzeba pamiętać, że wskaźnik nie jest do końca wiarygodny u kobiet ciężarnych, osób uprawiających sport i tych, które jeszcze rosną.
Istnieje jeszcze inny ważny współczynnik – WHR (waist – hip ratio) – informujący o tym, jaki jest stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Pozwala on sprawdzić, jakiego typu otyłość dotyczy osoby, której BMI jest za wysokie.

Na otyłość brzuszną, androidalną, groźną dla zdrowia wskazują wynik większy lub równy 0.8 u kobiet oraz większy lub równy 1,0 u mężczyzn. Otyłość pośladkowo-udowa, gynoidalna dotyczy osób, których WHR jest niższy niż 0,8 u kobiet i niższy niż 1,0 u mężczyzn.

To, ile ważymy zależy nie tylko od genów i budowy ciała, ale w bardzo dużej mierze od tego, jaki prowadzimy tryb życia. Osoby, które mało się ruszają i spożywają zbyt duże wobec potrzeb organizmu ilości jedzenia, narażone są na nadwagę i otyłość. Ci, którzy spożywają mniej kalorii, niż potrzebują, chudną. W utrzymaniu odpowiedniej wagi ważne jest zachowanie prawidłowego bilansu energetycznego, czyli równowagi pomiędzy ilością spalonych a spożytych kalorii.

Prócz wagi ciała ważnym wskaźnikiem w ocenie kondycji organizmu jest stosunek tkanki tłuszczowej do mięśniowej. Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicach pasa, zawsze jest niebezpieczna. Podobnie jest z jej niedoborem – również nie jest to obojętne dla organizmu.

Zbyt wysoki lub zbyt niski poziom tkanki tłuszczowej w organizmie ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie układu płciowego. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Otyłość może być powodem problemów z płodnością na trzech poziomach: metabolizmu steroidów płciowych, odporności organizmu, kondycji psychicznej. 

Nieprawidłowy metabolizm steroidów płciowych

Zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej w organizmie może doprowadzić do wystąpienia zaburzeń metabolizmu hormonów płciowych.
W przypadku kobiet znaczny nadmiar tkanki tłuszczowej może doprowadzić do powstawania nadmiernej ilości androgenów. Zbyt wysoki poziom tych hormonów zaburza kobiecy cykl menstruacyjny. Często towarzysząca otyłości insulinooporność i hiperinsulinemia może wzmacniać nadmierną syntezę androgenów, ponieważ pobudza do niej jajniki. Potęguje to efekt zakłócenia hormonalnej regulacji czynności układu płciowego kobiety. W rezultacie u otyłych kobiet mogą wystąpić zaburzenia częstości owulacji powodujące niepłodność. Dodatkowo u kobiet otyłych często występuje zespół policystycznych jajników. Związkom między zbyt wysoką masą ciała z tą chorobą poświęcimy jednak osobny artykuł.

U mężczyzn znaczny nadmiar tkanki tłuszczowej daje podobny efekt. Enzym obecny w komórkach tłuszczowych przekształca męskie androgeny w estrogeny. Nadmiar estrogenów doprowadza do zaburzenia wydzielania hormonów na osi podwzgórze – przysadka, co skutkuje zmniejszeniem wydzielania testosteronu. Niedobór testosteronu prowadzi z kolei do wtórnego hipogonadyzmu i nieprawidłowości w procesie spermatogenezy. U bardzo otyłych mężczyzn stwierdza się zmniejszoną objętość nasienia, gorszą morfologię i żywotność plemników oraz częstsze uszkodzenia DNA w nasieniu w porównaniu do osób z nadwagą i prawidłową masą ciała.

Zachwianie odporności organizmu

Otyłość, prócz skutków wyżej opisanych, sprzyja tworzeniu się częstych i przewlekłych stanów zapalnych, a także nowotworów. Wysoka aktywność czynników prozapalnych obecnych w komórkach tłuszczowych negatywnie oddziałuje na czynność gonad. U kobiet ich nadmiar może niekorzystnie wpływać na proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych oraz przygotowanie błony śluzowej macicy na implantację zarodka. Podnosi to ryzyko wczesnego poronienia, obumarcia płodu a także wystąpienia różnych powikłań w czasie ciąży i porodu.

Problemy o psychicznym podłożu

Otyłość może stanowić przeszkodę w posiadaniu potomstwa nie tylko ze względów zdrowotnych, ale także tych o podłożu psychicznym. Osoby otyłe mogą mieć problemy w nawiązywaniu bliskich kontaktów i tworzeniu stałych związków ze względu na niską samoocenę, kompleksy i uprzedzenia. Ma to ogromne znaczenie dla ich doświadczeń seksualnych. Wraz ze wzrostem BMI wzrasta ryzyko wystąpienia różnych dysfunkcji seksualnych (np. zaburzenia erekcji) i zaburzeń życia seksualnego (niemożność osiągnięcia orgazmu) u obi płci. To wszystko składa się na występowanie trudności w staraniach o dziecko.

Nie tylko nadwaga może powodować problemy z płodnością. Wiadomo również, że i niedobór masy ciała może mieć negatywny wpływ na czynności układu płciowego. Ostatnie badania dowodzą, że dotyczy to tak samo kobiet, jak i mężczyzn.

Niedowaga u kobiet może doprowadzić do zaburzeń gospodarki hormonalnej ze względu na niedobór estrogenów, których źródłem jest także tkanka tłuszczowa. Poza tym organizm przy zbyt niskiej masie ciała pozbawiony jest zapasu energii niezbędnego w okresie ciąży i karmienia piersią. Organizm kobiety pozbawiony tego zapasu nie stwarza warunków dogodnych dla rozwoju zarodka.

Niedowaga zmniejsza również płodność mężczyzn. Wyniki duńskich badań wykazały, że plemników u mężczyzn z niedowagą może być nawet o 36% mniej niż u tych, którzy mają prawidłową masę ciała. Najprawdopodobniej spowodowane to jest zaburzeniami gospodarki hormonalnej.

Nieprawidłowa waga ciała może być czynnikiem silnie decydującym o płodności człowieka. Warto więc dbać o swoją kondycję, zwłaszcza, że zdolność do poczęcia to tylko jedna w wielu czynności naszego organizmu, jakie mogą ucierpieć wskutek nadmiaru lub niedoboru tkanki tłuszczowej.