Przyczyny niepłodności: Zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Hormonalnie czynne nowotwory jajników

Tekst został opracowany przez dr n. med. Małgorzata Zięba

Kolejnym schorzeniem prowadzącym do zaburzeń czynności żeńskich gonad, jakie chcemy dziś opisać, są hormonalnie czynne nowotwory jajnika. Występują one dość rzadko, są jednak ważne w kontekście przyczyn i leczenia niepłodności. Prowadzą one bowiem m.in. do rozregulowania cyklu menstruacyjnego oraz zaniku owulacji.

Hormonalnie czynne nowotwory jajnika to nowotwory posiadające zdolność wydzielania hormonów płciowych oraz innych hormonów, nie mających bezpośredniego związku z układem rozrodczym (takie jak tyroksyna, serotonina).

Ich podstawowym objawem jest nieprawidłowy poziom poszczególnych hormonów we krwi.

Nowotwory hormonalnie czynne trudno sklasyfikować, ponieważ mogą należeć do każdej grupy nowotworów jajnika. Można je jednak podzielić na pewne szerokie grupy ze względu na ich budowę.

Nowotwory z komórek zarodkowych 

Zaliczamy tutaj rozrodczaki i potworniaki, takie jak wole jajnikowe, rakowiaki i kosmówczaki.

Rozrodczaki pozagonadalne stwierdza się zazwyczaj podczas rutynowych badań u młodych kobiet. Guzy zaliczane do tej grupy są zwykle małe i bezobjawowe. Czasami jednak pojawiają się elementy potworniaka produkujące gonadotropinę kosmówkową (hormon produkowany w ciąży przez zarodek i łożysko). W takiej sytuacji dochodzi do zaniku miesiączki i rozwoju objawów wczesnej ciąży.

Do guzów, które wydzielają gonadotropinę kosmówkową zaliczamy kosmówczaki. Pojawiają się one zazwyczaj u osób między 6 a 15 rokiem życia i zawsze są złośliwe.

Potworniaki, które powstają z tkanek narządów rozrodczych występują często i zazwyczaj nie są one czynne pod względem hormonalnym. Mogą jednak zawierać elementy aktywne hormonalnie.

Do potworniaków z elementami hormonalnie czynnymi zaliczamy wole jajnikowe. Guzy te zawierają tkankę tarczycy i wydzielają tyroksynę. Pojawiają się najczęściej u kobiet między 10 a 40 rokiem życia i rzadko są złośliwe.

Innym przykładem są rakowiaki wydzielające serotoninę dotyczące tej samej grupy wiekowej, również o zazwyczaj łagodnym przebiegu.
Rozrodczaki zarodkowe występują rzadko i zazwyczaj rozwijają u fenotypowych kobiet z chromosomem Y w kariotypie. Występują u nich dysgenetyczne gonady, które zazwyczaj zaleca się profilaktycznie usunąć. Rozrodczaki zarodkowe są podobne do rozrodczaków pozagonadalnych. Mogą jednak zawierać komórki różnicujące się w komórki Leydiga (występujące w jądrach) lub komórki ziarniste (występujące w jajnikach) i wydzielać androgeny lub estrogeny. 

Nowotwory sznurów płciowych 

Do nowotworów powstających z komórek sznurów płciowych zaliczamy ziarniszczaki – otoczkowiaki i jądrzaki.

Ziarniszczaki-otoczkowiaki (nowotwory z komórek warstwy ziarnistej i komórek osłonki jajnika) stanowią 5 do 10% wszystkich nowotworów jajnika. Zwykle związane są z zaburzeniami wydzielania estrogenów. Czasami występują guzy wydzielające androgeny i progestageny. Nowotwory te pojawiają się u kobiet między 30 a 70 rokiem życia, a 20% z nich jest złośliwa.

Jądrzaki obejmują mniej niż 5% nowotworów jajnika. Ich pierwszym objawem jest brak miesiączkowania, po którym szybko rozwijają się hirsutyzm, trądzik, zanik piersi, a następnie łysienie, obniżenie głosu i powiększenie łechtaczki. Stężenia androgenów w osoczu są bardzo wysokie – osiągają poziom charakterystyczny dla mężczyzn. Guzy są zwykle łagodne, a po ich usunięciu większość objawów zanika całkowicie. 

Nowotwory z komórek wnęki jajnika 

Nowotwory z komórek wnęki wytwarzają androgeny i zwykle występują u kobiet między 45 a 75 rokiem życia. Powodują one ciężką postać maskulinizacji, w tym hirsutyzm, łysienie, powiększenie łechtaczki i obniżenie barwy głosu. Guzy są łagodne i małe (rzadziej wyczuwane przy badaniu palpacyjnym niż inne guzy jajnika). Leczenie tego nowotworu polega na jego usunięciu.

Diagnostyka hormonalnie czynnych nowotworów jajnika opiera się na badaniach hormonalnych, a także na badaniach obrazowych, w tym USG. W leczeniu stosuje się chirurgiczne usunięcie zmian nowotworowych, a także radio – i chemioterapię.

Prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego zależy od wielu czynników. Do najbardziej podstawowych należą prawidłowa budowa narządów rozrodczych oraz właściwy poziom hormonów we krwi. Nowotwory hormonalnie czynne wpływają na oba te czynniki. Ważne jest więc, by regularnie odwiedzać ginekologa, bo do wykrycia guza wystarczą rutynowe badania.