Leczenie niepłodności: Badanie nasienia. Jak wygląda badanie?

Tekst został opracowany przez dr n. med. Małgorzata Zięba

Analiza nasienia to podstawowe badanie, jakie wykonuje się w ramach diagnostyki przyczyn niepłodności u mężczyzn. Ocenę ejakulatu nazywa się spermiogramem lub seminogramem. Pozwala ona zbadać właściwości nasienia i tym samym ocenić jego jakość.

Badanie nasienia składa się z kilku etapów. Do opisu jego przebiegu posłużymy się przykładem naszego partnera – kliniki Zięba Clinic, która całą procedurę prowadzi zgodnie z zaleceniami WHO (Światowej Organizacji Zdrowia).

Pobranie nasienia do badania

Mężczyzna do badania zgłasza się telefonicznie i umawia się na określoną godzinę. Do analizy przyjmuje się tylko takie nasienie, które pobrane zostało tuż przed badaniem do jałowego, czystego i suchego pojemnika. Taki pojemniczek otrzymuje się w klinice i to właśnie na miejscu, w pomieszczeniu specjalnie do tego przeznaczonym, oddaje się próbkę do badania. Mężczyzna, jeżeli chce, może przyjść w towarzystwie żony/partnerki. Próbkę pozostawia się w pokoju, więc nie trzeba jej nikomu bezpośrednio przekazywać. Należy starać się, aby pobrać do pojemniczka całą objętość ejakulatu z jednego wytrysku. Brak części nasienia może spowodować, że wyniki badania będą niewiarygodne, a całą procedurę będzie trzeba powtórzyć.

Próbkę można także dowieźć do kliniki, jednak należy pamiętać o tym, by została dostarczona do laboratorium w ciągu 30 minut (maksymalnie do godziny). Ważne jest także, aby nie eksponować próbki na zbyt niskie lub zbyt wysokie temperatury. W innym wypadku jakość nasienia może się obniżyć, a wyniki badań nie będą odzwierciedlały faktycznego stanu.

Upłynnianie nasienia

Upłynnianie nasienia to po prostu zmiana jego konsystencji. Przebiegać powinno w temperaturze około 37. Proces ten trwa zwykle około 20 minut i nie powinien przekroczyć godziny. Czas upłynniania jest jednym z parametrów, jakie sprawdza się w ramach spermiogramu.

Makroskopowa ocena nasienia

• W ramach oceny makroskopowej odnotowuje się wartości następujących właściwości nasienia:
• objętość – informuje ona o pracy gruczołu krokowego, najądrzy i pęcherzyków nasiennych; próbka o prawidłowej objętości ma więcej niż 1,5 mililitra
• kolor – po upłynnieniu nasienie powinno mieć białawy kolor;
• konsystencja – gładka, bez grudek;
• lepkość – prawidłowe nasienie jest lepkie nieco bardziej niż woda; po całkowitym upłynnieniu lepkość powinna być jak najniższa,
• pH – prawidłowe pH wynosi 7,2 i więcej,
• czas upłynniania (jak pisaliśmy wyżej – nie powinien przekroczyć 60 minut),
• zapach.

Analiza mikroskopowa nasienia

Analiza mikroskopowa polega na zbadaniu pojedynczych plemników i komórek występujących w ejakulacie. Po wykonaniu tzw. bezpośredniego preparatu (samo nasienie, bez odczynników) odnotowuje się wartości dla następujących parametrów:

• Koncentracja (gęstość) plemników – przy użyciu specjalnej komory zliczeniowej i po uprzednim rozcieńczeniu nasienia odpowiednim roztworem, oznacza się liczbę plemników w mililitrze ejakulatu oraz w całym ejakulacie. Jest to jeden z najważniejszych parametrów, mający wpływ na dobór odpowiedniej metody leczenia. Prawidłowa ilość plemników w 1 ml ejakulatu powinna wynosić więcej niż 15 milionów. W całym ejakulacie plemników powinno być minimum 39 milionów.
• Autoaglutynacja – nasienie bada się pod względem obecności aglutynatów i agregatów plemników i nici śluzu. Aglutynaty to ruchome, “sklejone” ze sobą plemniki, a agregaty to nieruchome grupy połączonych plemników lub ruchome plemniki “przyklejone” do innych komórek. Tworzenie się takich “zlepionych” grup plemników w spermie może skutecznie utrudniać zapłodnienie. Przyczyną obecności aglutynatów i agregatów może być wystąpienie stanu zapalnego lub obecność przeciwciał przeciwplemnikowych.
• Ruchliwość plemników – zlicza się ruchliwe oraz nieruchome plemniki i klasyfikuje według trzech, wyróżnionych przez WHO kategorii ruchliwości: ruch postępowy, ruch w miejscu i brak ruchu. Plemniki można więc klasyfikować jako poruszające się ruchem postępowym, plemniki ruchliwe, ale pozostające w jednym miejscu oraz plemniki nieruchome. W prawidłowym obrazie nasienia całkowita ruchliwość to minimum 40%, w tym co najmniej 32% plemników poruszających się ruchem postępowym.
• Żywotność plemników – WHO rekomenduje do przeprowadzenia oceny żywotności męskich gamet trzy rodzaje testów: test z eozyną i nigrozyną, test z eozyną oraz test hipoosmotyczny. W Zięba Clinic wykonuje się test z eozyną – specjalnym barwnikiem, dzięki któremu możliwe jest określenie odsetka martwych i żywych komórek rozrodczych. W prawidłowym ejakulacie żywych plemników jest minimum 58%.
• Morfologia plemników (spermocytogram) – plemniki, po odpowiednim wybarwieniu, ocenia się pod względem budowy – kształtu główki, długości i kształtu witki, połączenia główki z witką i wielu innych aspektów budowy. Celem zbadania tego parametru jest określenie odsetka prawidłowo wykształconych komórek, zgodnie z kryteriami Krügera. Właściwe wyniki to minimum 4% plemników o odpowiedniej morfologii.
• Pozostałe komórki – ocena nasienia pod względem obecności innych typów komórek (aktywnych leukocytów, erytrocytów, nabłonków oraz komórek spermatogenezy). Obecność tych komórek i ich ilość mogą świadczyć o chorobach, które mogą być przyczyną męskiej niepłodności.
• Wykrywanie przeciwciał przeciwplemnikowych – ze względu na fakt, że przeciwciała te są przyczyną 6 – 7% przypadków męskiej niepłodności, ich wykrywanie jest standardem w badaniu nasienia. W Zięba Clinic w ramach podstawowej diagnostyki wykonuje się badanie spermy pod względem obecności dwóch klas przeciwciał – IgG i IgA – za pomocą testu MAR (mixed antiglobulin reaction).

W Zięba Clinic wyniki badania otrzymuje się tego samego dnia, maksymalnie do 3 godzin od dostarczenia próbki. Można je odebrać osobiście, lub otrzymać drogą mailową. Wszystkie parametry są dokładnie opisane, a w razie stwierdzenia nieprawidłowości mężczyzna otrzymuje informacje w uwagach dołączonych do wyniku.

Badanie nasienia jest efektywną metodą poszukiwania przyczyn niepłodności. Jego przeprowadzenie nie wymaga wiele czasu, a może pomóc w postawieniu szybkiej diagnozy i podjęciu skutecznego leczenia. Większość klinik dba o dyskrecję i komfort pacjentów. Poddanie się takiemu badaniu nie jest przykrym doświadczeniem, a może zwiększyć szanse na sukces w staraniach o potomstwo.

O tym, jak przygotować się do badań, a także o innych niewyjaśnionych tutaj kwestiach, napiszemy w kolejnych artykułach z tego cyklu.