Zapłodnienie in vitro krok po kroku: Adopcja zarodków

Tekst został opracowany przez dr n. med. Małgorzata Zięba

W poprzednich częściach cyklu opisywaliśmy już: 

• punkcję jajników, 
• kolekcję oocytów i ich ocenę, 
• zapłodnienie w laboratorium, 
• ocenę jego skuteczności, 
• początkowe etapy rozwoju zarodka, 
• stadium moruli, 
• blastocysty, 
• transfer zarodka oraz 
• mrożenie zarodków. 

Dzisiaj zajmiemy się tematem adopcji zarodków.

Przed pierwszym etapem procedury zapłodnienia in vitro, czyli przed pobraniem komórek jajowych drogą punkcji jajników, pacjenci podejmują decyzję o ilości komórek jajowych, które zostaną poddane zapłodnieniu w laboratorium. Obecnie prawo polskie dopuszcza zapłodnienie maksymalnie 6 komórek jajowych. Zapłodnienie większej liczby komórek jajowych jest możliwe jedynie gdy:

• pacjentka ukończyła 35 rok życia; 
• u pacjentów przeprowadzono już dwie procedury zapłodnienia pozaustrojowego, zakończone niepowodzeniem; 
• istnieją choroby współistniejące z niepłodnością, które według lekarza prowadzącego stanowią wskazanie do zapłodnienia większej liczby komórek jajowych. 

Większa liczba zapłodnionych komórek jajowych zwiększa szanse na ciążę, jednak oznacza również, że wszystkie zarodki, które będą wykazywały potencjał rozwojowy, a nie zostaną podane do jamy macicy, zostaną poddane witryfikacji (zamrożeniu), o czym pisaliśmy w poprzedniej części cyklu. Zarodki te można podać do jamy macicy w kolejnym (lub w kolejnych) cyklach. Jeżeli jednak tak się nie stanie, mogą być przekazane do anonimowej adopcji dla innej niepłodnej pary.

Kiedy zarodki przekazywane są do adopcji?

Bank komórek rozrodczych i zarodków jest zobowiązany do przekazania zarodków do anonimowej adopcji, gdy:

• upłynie czas przechowywania zarodków w banku, określony w umowie o mrożeniu i przechowywaniu zarodków, a pacjenci jej nie przedłużą; 
• pacjenci wyrażą chęć rezygnacji z przechowywania swoich zarodków w banku, potwierdzoną pisemną, dobrowolną zgodą na przekazanie zarodków do adopcji. Zgodę na przekazanie zarodka w celu dawstwa zarodka (przekazanie zarodka do adopcji) można wycofać w formie pisemnej w obecności pracownika banku komórek rozrodczych i zarodków do momentu rozpoczęcia procedury medycznie wspomaganej prokreacji, w której mają zostać wykorzystane zarodki przekazane do dawstwa. 
• upłynie 20 lat od momentu utworzenia zarodków (czyli od dnia punkcji jajników); 
• w przypadku śmierci obojga dawców zarodka. 

Skutki prawne dawstwa zarodka

• utratę prawa do informacji na temat dalszego postępowania z przekazanymi zarodkami, w tym informacji o danych osobowych osób, które adoptowały zarodek; 
• brak praw i obowiązków wobec dziecka, które urodzi się w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji z wykorzystaniem zarodka przekazanego do adopcji. 

Kto otrzymuje zarodki przekazane do adopcji?

Anonimowymi biorcami zarodków mogą zostać osoby, które:

• są małżeństwem lub żyją w związku partnerskim. W drugim przypadku konieczne jest zadeklarowanie chęci ojcostwa przez partnera w Urzędzie Stanu Cywilnego. Transfer adoptowanego zarodka można wykonać dopiero po dostarczeniu takiego dokumentu do kliniki. 
• pisemnie wyrażą zgodę na adopcję zarodka; 
• u których istnieją wskazania medyczne (na przykład nieskuteczne leczenie niepłodności innymi metodami) i u których nie stwierdzono przeciwwskazań medycznych do przeniesienia zarodka;
• charakteryzują się podobieństwem fizycznym do dawców zarodka. Podobieństwo to ustala lekarz.

Jakie informacje otrzymują osoby adoptujące zarodki?

• dane dotyczące wyglądu i pochodzenia etnicznego dawców zarodka (takie jak kolor oczu, włosów, wzrost, typ sylwetki, grupa krwi); 
• dane dotyczące kondycji zarodka i stanu jego rozwoju; 
• osoby adoptujące zarodek nie mają dostępu do informacji o danych osobowych dawców zarodka, takich jak imię, nazwisko, PESEL, czy miejsce zamieszkania. 

Rejestr dawców komórek rozrodczych i zarodków

Ministerstwo Zdrowia prowadzi Rejestr, w którym gromadzone są informacje o dawcach oraz biorcach zarodków. Bank komórek rozrodczych i zarodków zobowiązany jest do niezwłocznego przekazywania informacji na temat wszystkich zarodków, które zgodnie z przepisami ustawy mogą trafić do adopcji, a także o fakcie wycofania zgody na przekazanie zarodków do adopcji przez dawców. Jeżeli zarodek zostanie adoptowany, również zgłasza się to do rejestru. Dane gromadzone w Rejestrze są objęte tajemnicą i mogą być udostępniane wyłącznie osobom uprawnionym przez ministra właściwego do spraw zdrowia.