Zabezpieczenie płodności na przyszłość

Skutkiem niektórych chorób lub sposobu ich leczenia może być utrata lub znaczne ograniczenie płodności. Przede wszystkim zaliczyć tu można leczenie chorób onkologicznych z zastosowaniem radio- lub chemioterapii, które wykazują się silną genotoksycznością (są obarczone dużym ryzykiem utraty płodności).

Istnieje szansa, że po leczeniu, płodność pacjenta zostanie zachowana i po remisji choroby pacjent nie będzie mieć problemów z poczęciem dziecka. Funkcje układu rozrodczego mogą się odbudować bowiem po pewnym czasie od zakończenia leczenia.  Ryzyko wystąpienia tymczasowej lub trwałej utraty płodności zależy od wieku pacjenta, rodzaju podawanych leków, ich dawek, a także od czasu trwania leczenia. Należy jednak zawsze brać pod uwagę to, że zastosowanie leczenia onkologicznego wiąże się z ryzykiem stałej utraty płodności. Niewielka dawka promieniowania wykorzystywana przy radioterapii może uszkadzać jajniki lub być przyczyną zaburzeń miesiączkowania i nieprawidłowości w funkcjonowaniu macicy. U mężczyzn, radioterapia powoduje tymczasowe lub trwałe zaburzenie procesu spermatogenezy. Podobnie leki stosowane w ramach chemioterapii mogą doprowadzić do ograniczenia płodności: u mężczyzn zastosowanie chemioterapii może skutkować azoospermią czyli brakiem  plemników w nasieniu. U kobiet skutkiem chemioterapii może być zanik miesiączki lub zmniejszenie rezerwy jajnikowej.

W jaki sposób można zabezpieczyć swoją płodność?

W związku z dużym ryzykiem wystąpienia zaburzeń układu rozrodczego po leczeniu onkologicznym, dobrze jest przedstawić pacjentom możliwości, jakie oferuje współczesna medycyna rozrodu.  Znane są obecnie bezpieczne, sprawdzone i skuteczne sposoby  zabezpieczenia płodności na przyszłość.  Możliwe jest zamrożenie i późniejsze długoletnie przechowywanie tkanki jajnika, komórek jajowych, czy  plemników w celu wykorzystania ich w przyszłości po remisji choroby.

Bardzo istotne jest, aby pacjenci rozpoczynający leczenie mogące wpłynąć negatywnie na płodność byli dokładnie poinformowani o możliwościach i szansach na rodzicielstwo. Decyzja o krioprezerwacji komórek rozrodczych powinna być bowiem podjęta przed rozpoczęciem leczenia, aby zabezpieczyć gamety zanim zostaną uszkodzone.

W proces zabezpieczenia płodności na przyszłość zaangażowany jest cały zespół specjalistów. Decyzję o zamrożeniu komórek jajowych/tkanki jajnika lub plemników pacjent najczęściej podejmuje po konsultacji z lekarzem prowadzącym leczenie. Metodę zabezpieczenia płodności na przyszłość najlepiej omówić już jednak z lekarzem zajmującym się leczeniem niepłodności. Pomoże on dobrać najbezpieczniejszą i najskuteczniejszą metodę zabezpieczenia gamet.

Mężczyznom, u których w ejakulacie obecne są plemniki,  standardowo proponuje się mrożenie nasienia. Zwykle nie wskazane jest, aby odraczać leczenie, dlatego decyzja o zabezpieczeniu płodności podejmowana jest w pośpiechu i nie ma czasu na zabezpieczenie więcej niż jednej porcji nasienia. Niestety,  jeden ejakulat może okazać się niewystarczający, dlatego, jeżeli istnieje taka możliwość zaleca się przed rozpoczęciem chemo lub radioterapii pobranie kilku porcji nasienia w odpowiednich odstępach czasu.

U pacjentów, u których liczba plemników jest bardzo niska lub brak jest komórek rozrodczych w nasieniu, lekarz zaproponować może biopsję jądra lub najądrza.

Choroby nowotworowe dotykają również młode osoby. Krioprezerwacja gamet jest jednak możliwa u chłopców, którzy przeszli pokwitanie.

U kobiet technika zabezpieczenia płodności na przyszłość zależna będzie od wieku pacjentki, choroby i sposobu jej leczenia oraz od wyników badań rezerwy jajnikowej.

Zamrożenie komórek jajowych

Jeżeli istnieje możliwość wstrzymania leczenia,, oraz nie ma innych przeciwwskazań, pacjentce można zaproponować zamrożenie komórek jajowych. Procedura ta wiąże się jednak z koniecznością stymulacji hormonalnej, która wymaga odpowiedniego przygotowania i czasu. Mrożenie oocytów jest od dawna praktykowane i jest metodą skuteczną, bezpieczną i sprawdzoną. Po kwalifikacji medycznej i wykluczeniu przeciwwskazań związanych z chorobą podstawową kobieta przyjmuje hormony mające na celu jednoczesne dojrzewanie większej liczby komórek jajowych. Gdy pęcherzyki osiągną odpowiednią wielkość, komórki pobierane są podczas punkcji jajników. Pozyskane komórki oceniane są następnie w laboratorium. Te, które są dojrzałe i  wykazują prawidłową morfologię  poddawane są procesowi witryfikacji, a następnie mogą być  bez szkody dla nich przechowywane przez długie lata w ciekłym azocie.

Pobieranie jajników z niedojrzałych komórek

Jeżeli jednak pacjentka zmuszona jest podjąć leczenie jak najszybciej i nie ma czasu na przeprowadzenie stymulacji hormonalnej, lekarz może zaproponować inne metody zabezpieczenia gamet. Jeden z nich jest pobranie z jajników niedojrzałych jeszcze komórek, a następnie przeprowadzenie procesu ich dojrzewania w laboratorium (IVM). Procedury tej nie musi poprzedzać stymulacja hormonalna. W czasie pobierania niedojrzałych komórek jajowych można uzyskać od 6-14 komórek. Pacjentka powinna być jednak poinformowana, że nie wszystkie komórki pobrane w czasie takiej punkcji dojrzeją, a jedynie w pełni dojrzałe komórki mogą być poddane procedurze zapłodnienia pozaustrojowego.

Mrożenie tkanki jajnika

Kolejną metodą, stosowaną przy zabezpieczeniu płodności kobiet na przyszłość jest mrożenie tkanki jajnika. Ten rodzaj zabezpieczenia płodności może być proponowany pacjentkom, których choroba nowotworowa nie jest zlokalizowana w jajnikach. Zaletą tej metody jest to, że pobranie tkanki może odbyć się niezależnie od dnia cyklu bez wcześniejszej stymulacji hormonalnej. Oznacza to, że pacjentka może szybko poddać się zabiegowi i nie odwlekać leczenia. Co więcej, metoda krioprezerwacji tkanki jajnika może być zastosowana również u dziewczynek przed okresem dojrzewania. Ryzyko uszkodzeń jajników w czasie leczenia onkologicznego u dziewczynek jest mniejsze niż u dojrzałych kobiet, zabieg taki może się jednak  okazać wskazany, gdy leczenie jest wysoce genotoksyczne. Krioprezerwacja tkanki jajnika rozpoczyna się pobraniem tkanki jajnika zawierającej dużą ilość pęcherzyków pierwotnych. Tkanka jest odpowiednio przygotowywana w laboratorium, a następnie zamrożona. Zabezpieczone w ten sposób komórki mogą  być przechowywane bez limitu czasowego. Tkankę jajnika rozmraża się i wszczepia następnie pacjentce. Transplantacja tkanki odbywa się po zakończonym leczeniu, gdy pacjentka wyrazi chęć zajścia w ciążę. Wszczepienie tkanki jajnika może dawać pacjentkom szanse nawet na naturalne poczęcie dziecka. Komórki jajowe można pobrać ze wszczepionej tkanki również po stymulacji hormonalnej ,  a następnie wykorzystać je w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego.