Diagnostyka
Spis treści
Co to są choroby zakaźne?
Choroby zakaźne to grupa chorób wywołanych przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, do których zaliczyć możemy bakterie, grzyby, pierwotniaki, a także toksyny bioaktywne powstałe w wyniku działania drobnoustrojów. Cechą chorób zakaźnych jest ich łatwość w przenoszeniu się pomiędzy organizmami, przy czym drogi szerzenia się poszczególnych chorób mogą być różne. Część chorób zakaźnych przenosi się z osoby na osobę w kontakcie bezpośrednim, drogą kropelkową, podczas kaszlu i kichania, przez kontakt seksualny, lub przez wprowadzenie czynnika zakaźnego bezpośrednio do organizmu np. przez skaleczenie. Wektorem choroby mogą być też niektóre stawonogi (np. komary, kleszcze).
Czy da się zdiagnozować chorobę zakaźna na podstawie samych objawów?
Objawy chorób zakaźnych mogą być różne i mieć różne nasilenie. Rodzaj objawów zależy od patogenu i kondycji organizmu osoby zarażonej. Najczęściej infekcji towarzyszy gorączka powiększenie węzłów chłonnych, pogorszenie samopoczucia, czasem wysypka. Objawami typowymi dla miejscowej reakcji zapalnej są obrzęk, zaczerwienienie, ból. Część patogenów po zakażeniu organizmu daje charakterystyczny tylko dla nich zestaw objawów, tak jak wysypka przy ospie lub rumień wędrujący jednoznacznie wskazujący na zakażenie krętkami Borrelia. Część chorób może mieć jednak łagodny przebieg, a objawy mogą być niecharakterystyczne, wtedy infekcje taką może być trudno zdiagnozować. W rozpoznaniu patogenu odpowiedzialnego za wywołanie choroby pomocne są szczegółowe badania laboratoryjne. Właściwie poprowadzona diagnostyka umożliwia identyfikację patogenu, za czym idzie wprowadzenie odpowiedniego leczenia i jeśli to konieczne zastosowanie metod zapobiegających rozprzestrzenianiu się zakażenia.
Laboratoryjna diagnostyka chorób zakaźnych.
Przy diagnostyce chorób zakaźnych dużą rolę odgrywają podstawowe badania krwi. Najczęściej wykonywanym badaniem krwi jest morfologia. Wynik morfologii krwi mówi nam o ogólnym stanie organizmu, w tym o toczącym się stanie zapalnym. Morfologię krwi można uzupełnić wykonując rozmaz. W badaniu analizuje się dokładnie procentowy skład komórek krwi, takich jak krwinki białe, czerwone i płytek krwi wraz z określeniem składu procentowego poszczególnych białych krwinek: neutrofili, bazofili i eozynofili.
OB czyli Odczyn Biernackiego to badanie polegające na oznaczeniu tempa opadania krwinek czerwonych. Podwyższone OB może wskazywać na stan zapalny, choroby tarczycy, marskości wątroby, zespół nerczycowy, czy choroby autoimmunologiczne. Ważne jest, aby wartość OB ocenił lekarz, gdyż na wynik ma wpływ wiele czynników, m.in. płeć pacjenta, jego wiek, a także leki które zażywa.
Markerem stanu zapalnego, często wykorzystywanym w diagnostyce, jest badanie poziomu białka białka C-reaktywnego (CRP). Jest to białko, które bierze udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na obecność patogenu. Podwyższone CRP może świadczyć więc o infekcji.
Nie do przecenia w identyfikacji patogenu wywołującego chorobę są badania serologiczne, molekularne i mikrobiologiczne.
Badania serologiczne to szeroko stosowana grupa badan diagnostycznych, polegająca na wykrywaniu obecności antygenów patogenu albo obecnych w surowicy pacjenta przeciwciał skierowanych przeciw określonym antygenom. Antygenem jest substancja (najczęściej białko), która wywołuje reakcje obronną organizmu. W odpowiedzi na kontakt z antygenem, organizm wytwarza swoiste przeciwciała. Przeciwciała rozpoznają antygen i wiążą się z nim dając sygnał komórkom układu odpornościowego do uruchomienia reakcji obronnych mających na celu zniszczenie danego czynnika chorobotwórczego. Przeciwciała pojawiają się w różnym czasie od zakażenia (zwykle do 3 miesięcy) i utrzymują się w organizmie dłuższy czas, nawet po wyeliminowaniu patogenu. Dlatego samo wykrycie przeciwciał nie jest jednoznaczne, może świadczyć jedynie o kontakcie z danym patogenem w przeszłości bez trwającego obecnie zakażenia. Wyniki badania serologicznego powinien zawsze zinterpretować lekarz.
Badania molekularne to obecnie, obok badań serologicznych najczęściej wykonywane badania w diagnostyce chorób zakaźnych. Polegają one na wykryciu materiału genetycznego patogenu, przez co umożliwiają potwierdzenie jego obecności i określenie intensywności zakażenia. Są to metody bardzo czułe i swoiste, ale jednocześnie kosztowne. Badania molekularne umożliwiają potwierdzenie toczącego się zakażenia wirusowego w przypadku pozytywnych wyników badan serologicznych. W przypadku chorób bakteryjnych diagnostyka molekularna w celu potwierdzenia wyników uzyskanych w badaniach serologicznych ma mniejsze zastosowanie, gdyż istnieje ryzyko uzyskania fałszywego wyniku dodatniego w sytuacji, gdy badanie wykryje materiał genetyczny już martwych bakterii. Badania molekularne dają też możliwość określenia dokładnej liczby kopii wirusa, co jest przydatne w ocenie skuteczności leczenia. Diagnostyka molekularna umożliwia dokładne określenie wariantu genetycznego danego patogenu wraz z lekoopornością, jest to duża pomoc przy planowaniu terapii.
Należy wspomnieć o badaniach wykorzystywanych w diagnostyce chorób bakteryjnych jakimi są posiew mikrobiologiczny i mikroskopowa ocena preparatu z płynów ustrojowych lub wymazów. Badania mikroskopowe umożliwia szybkie potwierdzenie obecności i identyfikację patogenu, a tym samym wdrożenie skutecznego leczenia. Posiew jest bardziej dokładną metodą identyfikacji bakterii wywołującej zakażenie. Czas od wykonania posiewu do uzyskania wyniku wynosi przeważnie kilka dni. Zaletą tego badania jest możliwość oznaczenia antybiogramu, czyli wrażliwości bakterii na określony antybiotyk. Dzięki temu, leczenie może być ustalone w taki sposób, aby skierowane było specyficznie przeciwko danym bakteriom chorobotwórczym.
Jak przebiega diagnostyka zakażeń bakteryjnych?
Poszczególne bakterie wykazują preferencje do zakażania określonych tkanek. Obecność bakterii w tkance niecharakterystycznej dla niej, nie musi oznaczać, że jest ona odpowiedzialna za wywołanie procesu zapalnego. Rozmaz, posiew lub badania molekularne opierają się na pobraniu materiału z miejsca w którym toczy się zakażenie. Materiałem do badania może być m.in. ropa, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy oraz wymaz z miejsc objętych stanem zapalnym. Zalecane jest pobranie materiału zanim pacjent zacznie stosować antybiotyk.
Jak przygotować się do badań?
Do badania krwi nie trzeba specjalnie się przygotowywać. Do niektórych badań (w tym morfologii krwi) wykonywanych z krwi wymagane jest, aby pacjent był na czczo. Od ostatniego posiłku powinno upłynąć minimum 8h, dlatego też pobranie krwi odbywa się najczęściej rano.
Badania serologiczne nie wymagają żadnego wcześniejszego przygotowania. Materiałem do badania jest krew pobrana ze zgięcia łokciowego.
Do wykonania badan molekularnych w diagnostyce wirusologicznej wykorzystuje się głownie krew, w przypadku chorób bakteryjnych mogą to być inne płyny ustrojowe w zależności od czynnika wywołującego chorobę i miejsca toczenia się stanu zapalnego.
Lekarz opiekuńczy
