Trofoblast – co to jest i za co odpowiada?

Trofoblast jest strukturą, która tworzy się po zapłodnieniu i odgrywa niezwykle istotną rolę w procesie implantacji, rozwoju zarodka i płodu. Prawidłowe funkcjonowanie trofoblastu ma zasadnicze znaczenie dla przebiegu ciąży, a procesy z nim związane są bardzo dynamiczne i obejmują wiele zjawisk biologicznych zachodzących w organizmie kobiety. Jakiekolwiek zaburzenia mogą prowadzić do powikłań i rozwoju poważnych patologii. Poznaj funkcje trofoblastu i dowiedz się, czym są ciążowe choroby trofoblastyczne?

Czym jest trofoblast?

Trofoblast to jedna z pierwszych struktur wyodrębniających się w trakcie powstawaniu nowego organizmu u ssaków. Połączenie komórki jajowej z plemnikiem i powstanie zygoty (pierwsza komórka nowego organizmu) zapoczątkowuje skomplikowany proces rozwoju zarodka i płodu, a jednym z pierwszych etapów jest powstanie trofoblastu.

Trofoblast składa się z dwóch warstw komórek: wewnętrznej cytotrofoblastu i zewnętrznej syncytiotrofoblastu, które współdziałają w procesie tworzenia łożyska. Cytotrofoblast jest warstwą komórek, które dzielą się i różnicują, natomiast syncytiotrofoblast to zespólnia komórkowa, dzięki której zapłodniona komórka jajowa może się ostatecznie zagnieździć w macicy. Oprócz implantacji zarodka, jednym z pierwszych zadań trofoblastu jest produkcja hormonu beta-hCG (gonadotropiny kosmówkowej), który jest wskaźnikiem ciąży i ma istotne znaczenie dla jej podtrzymania. Hormon stymuluje ciałko żółte do wytwarzania progesteronu a dzięki temu umożliwia utrzymanie odpowiednich warunków w macicy dla dalszego rozwoju zarodka. Około 2-3 tygodnia ciąży trofoblast wraz z mezodermą przekształca się w kosmówkę a następnie (między 12-16 tygodniem ciąży) w łożysko.

Jakie funkcje pełni trofoblast?

Trofoblast pełni wiele istotnych funkcji w rozwoju płodu i przebiegu ciąży. Przede wszystkim odpowiada za:

• implantację zarodka w jamie macicy,
• wytwarzanie gonadotropiny kosmówkowej,
• powstawanie łożyska,
• transport z krwi substancji odżywczych i hormonów do zarodka,
• pośredniczenie w wymianie gazowej pomiędzy matką a płodem.

Nieprawidłowy rozwój trofoblastu sprawia przyczynia się do poważnych komplikacji, takich jak poronienie czy powstanie ciążowych chorób trofoblastycznych.

Ciążowa choroba trofoblastyczna – co to jest?

Ciążowa choroba trofoblastyczna (GTD – Gestational Trophoblastic Disease) to grupa patologii związanych z nieprawidłowym rozwojem trofoblastu. Schorzenia obejmują zarówno łagodne zmiany, jak i nowotwory o stosunkowo dużym potencjale złośliwości. Ciążowa choroba trofoblastyczna charakteryzuje się nieprawidłową proliferacją komórek trofoblastu, co może prowadzić do nadmiernego wzrostu tkanki trofoblastycznej. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia przypadłości są między innymi: niedobór witaminy A i tłuszczów zwierzęcych, ciąża wielopłodowa, nieprawidłowe owulacje, niepłodność i wiek matki (ryzyko rośnie wraz z wiekiem, chociaż jest wysokie również u młodych dziewcząt przed 15. rokiem życia).

Objawy kliniczne ciążowej choroby trofoblastycznej pojawiają się zazwyczaj już w pierwszym trymestrze ciąży i zwykle obejmują:

• krwawienie z dróg rodnych,
• powiększenie macicy nieproporcjonalnie do wieku ciąży,
• powiększenie jajników (torbiele tekaluteinowe),
• silne nudności i wymioty,
• białkomocz,
• nadciśnienie,
• objawy nadczynności tarczycy.

Rodzaje ciążowych chorób trofoblastycznych

Rodzaje ciążowych chorób trofoblastycznych obejmują kilka jednostek chorobowych, które różnią się między sobą obrazem klinicznym oraz rokowaniem.

Zaśniad groniasty

Do jego rozwoju dochodzi jeżeli zarodek obumiera, ale nie następuje poronienie, tylko dalszy rozwój trofoblastu. Nie jest chorobą złośliwą, ale nawet po jego usunięciu może dojść do rozwoju zarodkowego nowotworu trofoblastycznego. Po rozpoznaniu zaśniadu usuwa się go z jamy macicy i następnie monitoruje się poziom β-HCG we krwi.

Zaśniad groniasty całkowity

Powstaje, jeżeli po zapłodnieniu komórki jajowej jej materiał genetyczny uległ inaktywacji lub uszkodzeniu, a wszystkie chromosomy zarodka pochodzą od ojca. Rozwijająca się ciąża nie zawiera pozałożyskowych błon płodowych ani żadnych elementów płodu. Zazwyczaj przebiega z podwyższonym poziomem β-HCG we krwi matki (w porównaniu do poziomu referencyjnego dla wieku ciąży). Objawy pojawiają się najczęściej około 12 tygodnia ciąży.

Zaśniad groniasty częściowy

Charakteryzuje się obecnością błon płodowych, fragmentów sznura pępowinowego i płodu. Do jego rozwoju dochodzi najczęściej na skutek obecności u zarodka dodatkowego zestawu chromosomów, pochodzących od ojca (na przykład na skutek zapłodnienia jednej komórki jajowej przez dwa plemniki) lub matki. Jest to zarodek triploidalny. Triploidia wiąże się z licznymi wadami rozwojowymi i najczęściej kończy się obumarciem płodu. Poziom β-HCG jest zazwyczaj w normie lub obniżony. Objawy pojawiają się najczęściej około 14 tygodnia ciąży.

Zaśniad groniasty inwazyjny

Rozwijające się nieprawidłowe komórki trofoblastu naciekają ściany macicy, niszcząc jej mięśnie i naczynia. Jest złośliwy, ale dość rzadko daje przerzuty do innych narządów. Może powstać na podłożu zaśniadu groniastego całkowitego. Występuje raz na 15 000 ciąż.

Rak kosmówki

Może powstać po zaśniadzie groniastym, poronieniu, ciąży pozamacicznej, ale też po prawidłowym porodzie zdrowego noworodka. Nowotwór jest zbudowany z komórek atypowego trofoblastu i intensywnie się rozrasta, uszkadzając macicę. Daje przerzuty do pochwy, płuc, mózgu, przewodu pokarmowego i nerek. Zdarza się średnio raz na 50 000 ciąż. Mimo wysokiej złośliwości rokowania są dość dobre, ponieważ rak kosmówki charakteryzuje się wysoką wyleczalnością (chemioterapia).

Guz miejsca łożyskowego

Powstaje w miejscu implantacji zarodka w błonie śluzowej macicy. Komórki trofoblastu szybko się dzielą i naciekają przestrzenie pomiędzy włóknami mięśniowymi macicy, wzdłuż jej naczyń krwionośnych. Przez naczynia krwionośne i limfatyczne trafiają do innych tkanek i narządów, dając przerzuty. Guz miejsca łożyskowego może rozwinąć się w różnym czasie od zakończenia zarówno prawidłowej, jak i nieprawidłowej ciąży.

Diagnostyka i leczenie ciążowych chorób trofoblastycznych

Diagnostyka ciążowych chorób trofoblastycznych opiera się przede wszystkim na badaniu usg. przezpochwowym, które często pozwala na wczesne wykrycie patologicznych zmian, np. dla zaśniadu groniastego charakterystyczny jest tzw. obraz burzy śnieżnej. W badaniach laboratoryjnych często zauważalne jest zbyt wysokie stężenie β-HCG oraz białkomocz.

Rozrost trofoblastu przy jednoczesnym braku rozwoju ciąży jest wskazaniem do abrazji diagnostycznej (łyżeczkowania jamy macicy) a ostatecznego rozpoznania choroby dokonuje się na podstawie badania histopatologicznego pobranego materiału (w przypadku konieczności przeprowadzenia histerektomii diagnoza często opiera się na ocenie mikroskopowej usuniętej macicy).

Leczenie ciążowych chorób trofoblastycznych zależy od rodzaju patologii oraz stopnia zaawansowania choroby. W przypadku łagodnych form zazwyczaj wystarcza wyłyżeczkowanie macicy, czasami konieczne jest jednak jej usunięcie. Dodatkowo w przypadku nowotworów złośliwych często wymagane jest zastosowanie chemioterapii wielolekowej. U większości pacjentek obserwuje się całkowite wyleczenie, zwłaszcza w przypadku wczesnego rozpoznania i właściwego postępowania. W przypadku raka kosmówki lub guza miejsca łożyskowego duży wpływ na rokowanie ma obecność przerzutów oraz reakcja na leczenie.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące trofoblastu.