Zespół hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS – ovarian hyperstymulation syndrome) jest powikłaniem hormonalnej stymulacji jajeczkowania, pojawiającym się w fazie lutealnej cyklu lub we wczesnej ciąży. Zazwyczaj dotyczy kobiet przygotowywanych do zapłodnienia in vitro, ponieważ to właśnie w ich przypadku stymulacja ma celu uzyskanie dużej liczby komórek jajowych.

Łagodna postać zespołu hiperstymulacji występuje stosunkowo często i nie stanowiąc poważnego zagrożenia dla zdrowia pacjentki, może być leczona ambulatoryjnie. Postać ciężka (0,1 do 2% przypadków) jest natomiast zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia kobiety i wymaga bezwględnej hospitalizacji.

Przyczyny

Podczas stymulacji jajeczkowania wzrastają liczne pęcherzyki jajnikowe. Objętość jajników znacznie się zwiększa, a w ich obrębie dochodzi do tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Komórki ziarniste otaczające oocyt uwalniają wazoaktywne peptydy, których działanie może prowadzić do zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych oraz przemieszczania się płynów do przestrzeni pozanaczyniowych (jamy otrzewnej, jamy brzusznej, opłucnej, osierdzia).

Czynniki zwiększające ryzyko występienia OHSS:

• szybko rosnące/bardzo wysokie stężenie estradiolu we krwi,
• przebyty w przeszłości zespół hiperstymulacji,
• duża liczba pęcherzyków wzrastających widocznych podczas stymulacji w USG,
• wiek < 30 lat,
• duża liczba pobranych komórek jajowych (powyżej 20),
• suplementacja fazy lutealnej hCG (a nie progesteronem),
• wczesna ciąża.

Objawy

Pierwsze objawy wskazujące na możliwość rozwoju zespołu hiperstymulacji to powiększenie jajników i wzdęcie brzucha. Mogą pojawić się już około doby po podaniu hCG i najsilniejsze stają się 6 – 10 dni później. Jeżeli pacjenka nie zajdzie w ciążę ustępują zazwyczaj po kilkunastu dniach. W przypadku ciąży objawy nasilają się (ponieważ wzrasta ilość hCG wytwarzanego w organizmie kobiety) i utrzymują się mniej więcej do 14 tygodnia ciąży.

OHSS może mieć różny stopień nasilenia. W zależności od postaci, zespołowi towarzyszą następujące objawy:

Postać łagodna:
niewielkie dolegliwości bólowe i wzdęcie brzucha, wielkość jajnika zazwyczaj nie przekracza 8 cm

Postać umiarkowana:
umiarkowane bóle brzucha, nudności i wymioty, wodobrzusze widoczne w obrazie USG, wielkość jajnika 8 – 12 cm

Postać ciężka:
wodobrzusze, skąpomocz, hematokryt >45%, zmniejszenie stężenia białek we krwi, sporadycznie wysięk w opłucnej, jajnik większy niż 12 cm

Postać bardzo ciężka
wodobrzusze lub duży wysięk do opłucnej, hematokryt >55%, liczba białych krwinek > 25 000, skąpomocz lub bezmocz, choroba zakrzepowo-zatorowa, zespół ostrej niewydolności oddechowej.

Zapobieganie

Lekarz nadzorujący stymulację hormonalną dobiera rodzaj oraz dawki leków w zależności od przebiegu stymulacji oraz występowania (bądź nie) czynników zwiększających ryzyko pojawienia się zespołu hiperstymulacji u konkretnej pacjentki. Pomimo tego, wystąpienie OHSS nie jest wykluczone, dlatego jeżeli pacjentka zauważy u siebie niepokojące objawy powinna jak najszybciej zgłosić się do lekarza prowadzącego.

W zależności od ryzyka wystąpienia zespołu ocenionego przez lekarza, istnieje kilka możliwości postępowania. Są to między innymi modyfikacja stymulacji, wstrzymująca wzrost części pęcherzyków, przerwanie stymulacji hormonalnej (nie podaje się hCG) lub jej kontynuacja i zamrożenie wszystkich zarodków bez przeprowadzenia transferu.