Konflikt serologiczny

Tekst został opracowany przez dr n. med. Małgorzata Zięba

Czerwone krwinki człowieka zawierają w swoich błonach komórkowych struktury, które cechują się immunogennością. Struktury te nazywamy antygenami grupowymi. Immunogenność to zdolność do wywoływania reakcji układu odpornościowego, czyli produkcji przeciwciał. To właśnie obecność poszczególnych antygenów w błonach komórkowych erytrocytów decyduje o tym, jaką grupę krwi ma dana osoba. Choć najlepiej znane są antygeny z układów AB0 i Rh, to warto wiedzieć, że dotychczas opisano aż 284 antygeny należące do prawie 30 grup.

Każda para rozpoczynająca starania o dziecko powinna oznaczyć swoje grupy krwi. Jeżeli kobieta dowiaduje się, że jest w ciąży, a wraz z partnerem nie wykonali jeszcze badań, powinni to zrobić jak najszybciej. W razie stwierdzenia ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego, zapewni to możliwość podjęcia odpowiednich działań zapobiegawczych. Niezależnie od oznaczenia grupy krwi, konieczne jest sprawdzenie, czy we krwi przyszłej mamy nie występują przeciwciała antyerytrocytarne.

Do konfliktu serologicznego dochodzi w sytuacji, gdy matka i ojciec różnią się antygenami grupowymi, a dziecko dziedziczy po tacie antygen, który jest nieobecny w krwinkach czerwonych mamy. Jeżeli dojdzie do przedostania się krwi płodu do krwiobiegu matki, układ odpornościowy kobiety rozpoznaje obcy antygen jako zagrożenie i zaczyna wytwarzać skierowane przeciwko niemu przeciwciała. Przeciwciała te wiążą się z antygenami w erytrocytach dziecka, co prowadzi do ich zniszczenia. Efektem jest wystąpienie niedokrwistości u płodu, a w ciężkich przypadkach – jego uogólniony obrzęk i śmierć. Wystąpienie objawów związanych z niszczeniem czerwonych krwinek dziecka przez układ odpornościowy matki nazywamy chorobą hemolityczną płodu i noworodka.

Konflikty serologiczne można podzielić na 4 grupy:

• Konflikt w układzie Rh – najczęściej dotyczy antygenu D i może wystąpić, jeżeli matka ma grupę Rh-, a płód Rh+. Z reguły krwinki czerwone dziecka przedostają się do krwiobiegu matki podczas porodu lub poronienia. Najczęściej do konfliktu serologicznego w układzie Rh nie dochodzi więc podczas pierwszej ciąży, ponieważ organizm matki nie zapoznał się jeszcze z z obcym antygenem i nie zaczął wytwarzać przeciwciał. Jeżeli jednak łożysko jest nieprawidłowo zbudowane i nieszczelne, do konfliktu może dojść już podczas pierwszej ciąży. Krew płodu może dostać się do krwiobiegu kobiety także w wyniku zabiegów wewnątrzmacicznych lub odklejenia się łożyska.
• Układ Rh obejmuje również inne antygeny, które mogą być przyczyną konfliktu – nawet, jeżeli mama ma grupę krwi Rh+.
• Konflikt w układzie AB0 – najczęściej dotyczy kobiet o grupie krwi 0. Osoby mające grupę 0 nie mają w krwinkach antygenów charakterystycznych dla tego układu, ale ich układ odpornościowy wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko wszystkim antygenom grupy. Konflikt następuje już podczas pierwszej ciąży. Przeciwciała układu AB0 nie uszkadzają krwinek płodu tylko je opłaszczają, tak więc objawy są łagodniejsze niż w przypadku konfliktu w układzie Rh i dają o sobie znać dopiero po porodzie. Ciężkie przypadki, wymagające przetoczenia krwi u noworodka występują rzadko.
  Konflikt mieszany – występuje jednocześnie w różnych układach grupowych – na przykład u kobiety grupy 0 Rh-, której dziecko ma grupę krwi A Rh+.
• Konflikty w pozostałych układach grupowych krwi – Obejmują konflikty w układach Kell, Kidd, Duffy, MnS i innych. Zdarzają się sporadycznie.

Obecnie częstość występowania konfliktów serologicznych wynosi 0,2 – 0,3%. Tak niski odsetek jest wynikiem coraz bardziej powszechnej profilaktyki. Nawet jeżeli do konfliktu dojdzie, współczesna medycyna dysponuje narzędziami umożliwiającymi skuteczne leczenie wewnątrzmaciczne płodu. Najważniejsze jest, aby każda przyszła mama znajdowała się pod stałą opieką ginekologiczno-położniczą.